Inleiding
In zijn boek “Flint, zwerver uit de oertijd” schrijft Egbert A. Meijers terecht dat onze Drentse flinten (zwerfkeien) hun status als geologisch en cultureel erfgoed ten volle verdiend hebben. Een erkenning die sinds 2015 internationaal wordt gedragen door de aanwijzing van de Hondsrug als Unesco Global Geopark. In de bijzondere geologische ontstaansgeschiedenis van dit gebied spelen de in de IJstijden vanuit Scandinavië meegevoerde flinten een belangrijke rol.
De bekendste flinten in Drenthe zijn wel de hunebedden. Direct daarna volgen de markestenen. Ze werden vanaf de vroege Middeleeuwen door de Boermarken gebruikt om de grenzen van hun grondgebied te markeren. Naast het dorp zelf bestond het grondgebied uit de es, de groenlanden en het veld. Waar de dorpsgebieden elkaar raakten groeide de noodzaak te bepalen welk gebied van wie was en waar de grens moest liggen. Als er geen logische natuurlijke grens was, geschiedde de afbakening met stenen: de markestenen.
Eeuwenlang was deze indeling bepalend voor de ruimtelijke indeling van het zandgedeelte van de provincie Drenthe. Met de invoering van de gemeenten in 1811 kwam daar mondjesmaat verandering in. De nieuwe grenzen volgden vaak de oude en ook binnen de gemeenten bleven de markegrenzen bestaan. Pas bij de door de regering opgelegde scheiding van de marken in 1847 en 1886, verloren de stenen langzamerhand hun functie. Sindsdien zijn veel markestenen verdwenen. Ze lagen in de weg bij ruilverkavelingen, bij samenvoeging van percelen, bij verkoop van bouwland, bij het omleggen van een weg.
In 2003 is onder leiding van provinciaal historicus Gerding een onderzoek afgerond om nog zichtbare markegrenzen op te sporen. Dat heeft geresulteerd in een digitaal bestand van onder andere 23 markestenen dat door de provincie gebruikt wordt in zijn geoportaal. De laatste decennia is er bij de Boermarken steeds meer het besef en de behoefte dit cultureel erfgoed te behouden en/of in ere te herstellen. Sommige Boermarken, zoals bijvoorbeeld Zeyen en Annen hebben hun grenzen al opnieuw gemarkeerd.
De 88 nog bestaande Boermarken in Drenthe zijn verenigd in de Vereniging Drentse Boermarken (VDB). Hun functie is wel veranderd: van het regelen van de gang van zaken in de dorpslandbouw, naar agrarisch sociaal dorpsnetwerk.
Het project “Markestenen terug op de plek” is een initiatief van Egbert Meijers, die hiervoor de VDB en Michiel Gerding benaderde. Zij hebben samenwerking gezocht met de recent opgerichte stichting Drents Agrarisch Erfgoed. Samen vormen zij de Commissie Markestenen Drenthe.
Uit inventarisatie bij de Drentse Boermarken is gebleken dat er veel belangstelling bestaat voor dit project. Als startpunt voor verdere activiteiten wil de commissie eerst een symposium organiseren om breed aandacht voor het behoud en het eerherstel van de markesteen te wekken.
Ook buiten Drenthe bestaan er initiatieven rondom markestenen. In Twente heeft de oudheidkamer een platform markestenen en markegrenzen in het leven geroepen om stenen terug te plaatsen. En in Duitsland heet de Boermarke Laischaft en kent men de Schnatgang waarbij op gezette tijden langs de grens gelopen wordt om deze te herbevestigen.
Symposium vrijdag 28 oktober 2022 in “De Zwerfkei” te Gees
Het symposium dient vier doelstellingen:
- Markestenen en markegrenzen breed onder de aandacht te brengen als waardevolle cultuurhistorische objecten en structuren ten behoeve van educatie, toerisme e.d.
- Het geven van historische achtergrondinformatie over markestenen en hun functie
- Het demonstreren van één of meerdere methodes om de markestenen daadwerkelijk terug op hun plek te leggen
- Het enthousiasmeren van Boermarken en historische verenigingen om in hun eigen dorpsgebied markestenen terug te plaatsen.
Het symposium is bedoeld voor:
- De Drentse Boermarken en zusterverenigingen in andere provincies en Duitsland. Zij zijn de bewakers van de erfenis en de uitvoerders van de terugleggingen.
- Historische verenigingen. Zij kunnen helpen met het verrichten van historisch onderzoek en het uitdragen van de kennis over de geschiedenis van de marken.
- Overheden en terrein beherende organisaties. Zij kunnen de werkzaamheden stimuleren en (financieel) ondersteunen en bezien of belangrijke grenzen en locaties een zinvolle plek kunnen krijgen in het ruimtelijk beleid.
- Zij kunnen deelnemen aan een rondgang langs de fysieke markegrenzen en zo de marke en de historie ervan leren kennen.
Het Vervolg
Het symposium is bedoeld als het startpunt voor andere Boermarken om aan de slag te gaan met het herplaatsen van markestenen in hun eigen boermarkegebied, al dan niet na onderzoek in samenwerking met plaatselijke historische verenigingen en andere plaatselijke partijen.
Het symposium wordt gehouden op vrijdag 28 oktober 2022 in Restaurant “De Zwerfkei” Dorpsstraat 59 Gees vanaf 9.30 -15.00 uur.
Aanmelden: info@boermarken.nl
Programma symposium 28 oktober 2022
in de “De Zwerfkei” te Gees
| 9.30 | Inloop en koffie |
| 9.45 | Opening |
| 9.55 | Toelichting op het idee voor dit symposium |
| 10.00 | Gerhard Post, docent toegepaste wiskunde, Universiteit Twent Overijssels project markestenen |
| 10.20 | Koffie pauze |
| 10.40 | Paul Brood, rechtshistoricus en archivaris Grensconflicten, verplaatsing en verduistering van stenen |
| 11.05 | Gerko Brink, voorzitter van de Boermarke Zeyen Ervaringen opgedaan bij het herplaatsen van markestenen. |
| 11.25 | Pauze |
| 11.45 | Op zoek naar de grenzen van de marken Gees en Zwinderen………. |
| 11.55 | Muzikaal intermezzo |
| 12.15 | Lunch |
| 13.15 | dr. Andreas Eiynk, directeur van het Emslandmuseum De mythe van de schnatgang (feestelijke rondgang met het hele dorp langs de grenspalen en -stenen) en het herstel van deze traditie. |
| 13.40 | Ellen de Vries, historicus Op zoek naar grenzen, hoe gaat dat praktisch in z’n werk |
| 14.00 | Michiel Gerding, hoe nu verder |
| 14.10 | Vertrek naar de te onthullen markesteen |
| 14.30 | Onthulling markesteen op de grens van de Boermarken Gees en Zwinderen door de Burgemeester van Coevorden de heer Renze Bergsma, voorzitter Lucas Zwaan van de Boermarke Gees en Harry Euving secretaris van de Boermarke Zwinderen. |
| 15.00 | Afsluiting |
VERSIE: 3-10-2022
Initiatiefnemers:
Vereniging Drentse Boermarken (VDB)
Heel bijzonder is het dat in Drenthe nog 88 Boermarken actief zijn in de Drentse gemeenschap. Deze Boermarken, ontstaan in de vroege middeleeuwen, voorlopers van de gemeenten, hebben een grote invloed gehad in de ontwikkeling van Drenthe. Boermarken in Drenthe zijn plattelandsorganisaties die actief zijn op het gebied van de flora en fauna en op sociaal- en cultureel gebied. Deze zelfstandige Boermarken hebben zich verenigd in de Vereniging Drentse Boermarken ( VDB) om zo, gebundeld, hun taken beter te kunnen uitvoeren. Een grote waardering voor hun werk kwam op 24 november 2016, toen zij werden opgenomen in de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed Nederland. In deze lijn past ook het nieuwe project “ Markestenen terug op de plek”.
De Stichting Drents Agrarisch Erfgoed heeft als doel het bevorderen van het behoud en de bescherming van het gebouwd en landschappelijk agrarisch erfgoed in de provincie Drenthe in het algemeen en van karakteristieke ensembles van boerderijen, (bij)gebouwen en erven en van het Drentse cultuurlandschap in het bijzonder. Een en ander als bijdrage aan de leefbaarheid van het platteland en als meerwaarde voor de directe leefomgeving.
Egbert Meijers, initiatiefnemer Markestenen terug op de plek; voormalig streektaalfunctionaris Het Drents Genootschap / Culturele Raad voor Drenthe en programmamaker / presentator RTV Drenthe, (liedjes) schrijver, o.a. van het boek Flint, zwerver uit de oertijd (Assen 2014).
Michiel Gerding, oud provinciaal historicus van Drenthe, initiatiefnemer en medeopsteller van het rapport Markegrenzen in Drenthe (samen met drs. Ellen de Vries), Stichting Drents Plateau 2003.
